domenica 29 gennaio 2012

Γιατί αγαπάμε τις γυναίκες - Mircea Cărtărescu

You are what you is! Fank Zappa

  
Έλαβα από το νεοσύστατο εκδοτικό οίκο Αλλότροπο αυτό το πρώτο βιβλίο στα Ελληνικά του Μιρτσέα Καρταρέσκου. Γνώριζα ήδη το όνομα του συγγραφέα, και στα ράφια της βιβλιοθήκης μου είχα σε ιταλική μετάφραση και αυτό το βιβλίο και ένα άλλο με τίτλο Νοσταλγία, για το οποίο ο Καρταρέσκου παρομοιάστηκε με τα μεγάλα ονόματα του Κάφκα και του Μπόρχες. Αλλά ακόμα δεν είχα αρχίσει να διαβάζω ούτε το ένα ούτε το άλλο. Οι βιβλιοφάγοι θα καταλάβουν και σίγουρα θα αναγνωρίσουν αμέσως τα συμπτώματα: εμείς οι παλαβοί της ανάγνωσης, οι πάσχοντες από βιβλιοφαγία μαζεύουμε βιβλία ανεξάρτητα από το πότε θα τα διαβάσουμε, η κατάλληλη στιγμή του καθενός θα έρθει, το ξέρουμε. Η έκδοση στα Ελληνικά, λοιπόν, της συλλογής "Γιατί αγαπάμε τις γυναίκες" ήταν το κίνητρο για να γνωρίσω επιτέλους αυτό τον συγγραφέα.

Είναι μια συλλογή 22 μικρών κειμένων που μοιάζουν να είναι αυτοβιογραφικά και έχουν ως επίκεντρο τη γυναίκα, ή μάλλον ως "φαινομενικό" επίκεντρο έχουν τη γυναίκα. Και προσθέτω το "φαινομενικό" γιατί νομίζω ότι οι διάφορες γυναίκες του βιβλίου δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αφορμή του συγγραφέα για να μας μιλήσει για τον εαυτό του. Και το κάνει με ειλικρίνεια και αμεσότητα, χωρίς να διστάζει για παράδειγμα μπροστά σε θέματα που συνήθως κανείς δεν τολμά να εξομολογήσει όπως τα πιο απόκρυφα όνειρα ενός νεαρού σε πλήρη "θύελλα ορμονών", ή μια σεξουαλική αποτυχία με μια ώριμη γυναίκα.

Ο συγγραφέας μας συγκινεί με την εξιστόρηση για το μικρό Μίρτσεα που φοβήθηκε ότι στο δρόμο είχε χάσει την μάνα του: η χαρά που ένιωσε τη στιγμή που την ξαναείδε σημάδεψε τόσο βαθιά την ψυχή του που, ασυνείδητα, την συνδύασε για πάντα με την μυρωδιά της καραμέλας που η μάνα του είχε αγοράσει: αυτή η μυρωδιά για πολλά χρόνια μετά έπαιξε το ίδιο ρόλο που είχε η περίφημη ματλέν για τον Μαρσέλ Προύστ.

Συμμεριζόμαστε μαζί του τη στενοχώρια για μια κοπέλα που, παρά την διαφορά ηλικίας τον ερωτεύθηκε, ένα κορίτσι που έμοιαζε με "λούτρινο αρκουδάκι", που είχε την παράξενη συνήθεια να επαναλαμβάνει συνέχεια, ξεκάρφωτα, την έκφραση "με την ουρά στα σκέλια" που ήταν και η τελευταία φράση που ο Μίρτσεα άκουσε από κείνη πριν χάσει κάθε επαφή μαζί της. Ύστερα έμαθε ότι το "λούτρινο αρκουδάκι" έκρυβε μέσα της ένα μεγάλο και βαρύ μαργαριτάρι που την έτρωγε όπως στον "άνθρωπο με το λουλούδι στο στόμα" του Λουίτσι Πιραντέλλο.

Γελάμε κι λίγο μαζί του και με την απογοήτευσή του όταν ένα χαζό ψυχολογικό τεστ τον κατατάσσει ως "κομφορμιστή" με ιδανικό επάγγελμα το "λογιστή".

Από αυτές και από όλες τις άλλες ιστορίες του βιβλίου, αναδύεται μπροστά μου ένας άνθρωπος με όλες τις διάφορες πτυχές που αποτελούν την προσωπικότητά του.

Και καταλαβαίνω και συμφωνώ απολύτως μαζί του όταν μας λέει ότι "δεν είμαστε αντικείμενα, αλλά διαδικασίες".


Νομίζω ότι το τελικό συμπέρασμα που βγάζω από αυτό το βιβλίο συνοψίζεται τέλεια με τις τελευταίες προτάσεις του διηγήματος "Ποιος είμαι εγώ" όπου διαβάζουμε:

"Εγώ είμαι, τελικά, η αναζήτηση του εαυτού μου. Υπάρχω επειδή ψάχνω τον ίδιο μου τον εαυτό. Δεν με ψάχνω για να με βρω: το γεγονός ότι ψάχνω τον ίδιο μου τον εαυτό μου είναι σημάδι ότι ήδη με βρήκα"


Και έτσι, ναι, τώρα ξέρω τον Μιρτσέα Καρταρέσκου, τον νιώθω φίλο μου σχεδόν, και δεν εκπλήσσομαι πια για το πώς μπόρεσε μια άγνωστη ξεναγός, που ο Καρταρέσκου συνάντησε εντελώς τυχαία σε ένα μουσείο στην Ιταλία, να τον κοιτάξει μέσα στα μάτια και να τον φωνάξει με το όνομά του: σίγουρα κι εκείνη η ξεναγός θα είχε διαβάσει τα βιβλία του Μίρτσεα! :-)



domenica 8 gennaio 2012

Σώτη για πάντα



Γιατί μου αρέσει η Σώτη; Καλή ερώτηση! Στην οποία δεν ξέρω να δώσω απάντηση.
Την ανακάλυψα πριν κάποια χρόνια με ένα κείμενό της στο διαδίκτυο: Το καπνιστικό γονίδιο.
Το έχω αυτό το γονίδιο και ξεκαρδίστηκα διαβάζοντας αυτό το άρθρο και αμέσως αναγνώρισα τον εαυτό μου μέσα στις φιγούρες που η Σώτη εικονογραφεί.
Από τότε άρχισα να ψάχνω άλλες δουλείες της, βρήκα πρώτα στο διαδίκτυο το διήγημα «Ο αρραβώνας της Μπέμπας» που περιλαμβάνεται στην συλλογή διηγημάτων των εκδόσεωνAthens voice 4 ιστορίες της πόλης και μετά βρήκα την καταπληκτική σελίδα που ο Λάκης Φουρουκλάς της αφιερώνει και την επισκεπτόμουνα τακτικά. Έτσι σιγά σιγά έχω «περάσει» σχεδόν όλα τα μυθιστορήματα και διηγήματα της: Θάνατος το πρωί, Αύριο μια άλλη χώρα, Συγχώρεση, Κινέζικα κουτιά, η Φυγή, Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης, Λίγο από το αίμα σου, … και πολλά άλλα.
Υπάρχουνε κάποια κοινά μοτίβα στην γραφή της Σώτης, η ειρωνεία είναι σίγουρα το πιο εμφανές, το πρώτο που διαπιστώνω:
…ήταν τιμή να σου κόψουν το κεφάλι πάνω στο δροσερό αγγλικό χορτάρι. (σελ. 10)
… κοντολογίς, την εποχή της Μεταρρύθμισης, η Αγγλία ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο μέρος για να ζεις. (σελ. 14)
Μέσα σ’ αυτό το ανθυγεινό περιβάλλον, γεννήθηκε η Ιωάννα Γκρέυ. (σελ. 15)
Θάνατος το ξημέρωμα
Αυτή η ειρωνεία όμως έχει το σκοπό της: το χαμόγελο που σου ξεφεύγει με τις περιγραφές της σε βάζει σε σκέψη, και φέρνει ενδεχομένως καλύτερο αποτέλεσμα από αυτό που η συγγραφέας θα προσδοκούσε εάν χρησιμοποιούσε ένα πιο «σοβαροφανές» ύφος.
Ένα δεύτερο στοιχείο που αγαπώ πολύ στην Σώτη είναι η ευαισθησία που διαφαίνεται στα γραπτά της. Ευαισθησία που εκδηλώνει κυρίως προς τις αδύναμες ομάδες της κοινωνίας μας: τα παιδιά, τη νεολαία, τους αδικημένους της ζωής. Η ευαισθησία για την οποία μιλάω δεν είναι όμως αδυναμία. Πρόκειται για κάποιο είδος συμ-πάθειας που την κάνει να υποφέρει πραγματικά για τους καημούς των άλλων και να νιώθει στο πετσί της τα προβλήματά τους. Από αυτή τη ευαισθησία της πηγάζει και η έντονη αντίδρασή της μπροστά στην αδικία:
Βρισκόμουν σε έξαλλη κατάσταση και σκεφτόμουν σοβαρά να γραφτώ στη Νομική, να γίνω δικηγόρος. (σελ. 64)
Μου ερχόταν να ουρλιάξω. Όχι, στην πραγματικότητα, μου ερχόταν να βάλω βόμβα στην αίθουσα. … Τον Ναπ στην ηλεκτρική καρέκλα, τον έστειλε ένας δικαστής … για χάρη του οποίου θα μπορούσα να προσχωρήσω σε τρομοκρατική οργάνωση… ο δικαστής κάνει κομάντο, δηλαδή, ό,τι του καπνίζσει. Αν έχει ξυπνήσει στραβά το πρωί σε στέλνει στην Καρέκλα… (σελ. 67-68)
Θάνατος το ξημέρωμα
Η πλήρης συμπαράστασή της προς τους αδύναμους, τους ανυπεράσπιστους, είναι φανερή και από το βιβλίο «Αύριο μια άλλη χώρα», όπου μας παρουσιάζει μια προβληματική οικογένεια σε περίοδο δύσκολων καιρών: την αρχή της δικτατορίας της Χούντας. Εδώ η ιστορία παραδίδεται κυρίως στα δυο παιδιά που, άθελά τους, βρίσκονται μπλεγμένα σε μια οικογενειακή, πολιτική, ιστορική δίνη που τους στερεί το αναφαίρετο δικαίωμα σε όνειρα και ιδανικά.
Θα μπορούσα να πω ότι η Σώτη ανήκει στη ολιγομελή εκλεκτή κατηγορία ανθρώπων που δεν εθελοτυφλούν, που δεν αφήνουν τις προκαταλήψεις και τις ψευδο-μίκρο-ευπρέπειες να επηρεάσουν την ικανότητα της κρίσης τους.
se tu penserai, se giudicherai da buon borghese
li condannerai a cinquemila anni più le spese,
ma se capirai, se li cercherai fino in fondo
se non sono gigli son pur sempre figli
vittime di questo mondo.
La città vecchia – Fabrizio de Andrè
εάν θα σκεφτείς και θα κρίνεις με το μάτι του καλού αστού, θα τους καταδικάσεις σε πέντε χιλιάδες χρόνια φυλάκισης και στην πληρωμή των δικαστικών εξόδων, αλλά εάν δείχνεις κατανόηση, εάν προσπαθείς να βρεις την αληθινή ψυχή τους, θα δεις ότι παρόλο που δεν είναι κρίνοι αθωότητας, είναι ωστόσο άνθρωποι και θύματα αυτού του κόσμου.
«Η παλιά πόλη» - Φαμπρίτζιο Ντε Αντρέ.
Η βαθιά κατανόηση στην οποία αναφέρεται ο εξαίρετος ποιητής-τραγουδοποιός Fabrizio de André, απαλλαγμένη από προκατασκευασμένους τρόπους προσέγγισης, είναι αυτή που η Αντωνία νιώθει προς τον δολοφόνο της δεκάχρονης κορούλας της. Η Αντωνία λέει ότι καταφέρνει να ξεχωρίζει το κτήνος από τον άνθρωπο και φτάνει στην μεγαλόκαρδη και δύσκολη απόφαση να συγχωρέσει το κτήνος για να σώζει τον άνθρωπο.
Επανέλαβα από μέσα μου «Αν πεθάνει το κτήνος, θα πεθάνει κι ο άνθρωπος» (σελ. 92).
Δεν είχα υποκριθεί, δεν είχα κάνει καμιά προσπάθεια: απλώς, είχα συγχωρέσει τον Λουκάς Κλίφτον. Δεν είχα μπορέσει να ξεχάσω, είχα μπορέσει όμως να τον συγχωρέσω, και συγχωρώντας τον, ένιωθα πως δεν τον περιφρονούσα καν, και πως, αν ένιωθα κάτι γι’ αυτόν, ήταν λύπη. (σελ. 105)
Συγχώρεση
Επειδή
η ζωή είναι μια κλωτσιά στο κεφάλι, (και) ο καθένας προστατεύεται όπως μπορεί (σελ. 183)
Λίγο από το αίμα σου
εάν δεν αλληλοβοηθιόμαστε σε αυτό τον κόσμο, τι μας μένει; Τι μας κάνει να ξεχωριστούμε από τα κτήνη που θεωρούμε κατώτερά μας; Βέβαια έτσι όπως είμαστε, ο καθένας ζει μοναχός και αβοήθητος τη ζωή του. Λέμε ωραία λόγια για την αλληλεγγύη, και την στήριξη του ενός προς τον άλλον, αλλά η αλήθεια είναι ότι είμαστε μοναχικές οντότητες που περιστρεφόμαστε γύρω από το έγω μας. Ο Malone μας το αποδεικνύει, ένας ιδιωτικός πράκτορας που τάχα ερευνά για κάποιες δολοφονίες στην Τσάιναταουν, ουσιαστικά όμως περιφέρεται ολομόναχος στους δρόμους της πολύβουης συνοικίας. Τα «Κινέζικα κουτιά» δεν είναι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα όπως θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς. Υπάρχουν μεν όλα τα σωστά συστατικά του αμερικάνικου νουάρ, αλλά θα έλεγα ότι πρόκειται για δοκίμιο περί μοναξιάς.
Η Σώτη δεν μας αφηγείται μυθοπλασμένες ιστορίες, δεν μας μιλάει για φαντάσματα, για μεταφυσικά φαινόμενα ή υπερφυσικά όντα, δεν διηγείται τίποτα σχετικά με τα πολυσυζητημένα θέματα της καταστροφής της Σμύρνης και της ανταλλαγής των πληθυσμών. Μας μιλάει για τον σημερινό εαυτό μας, για την πραγματική ζωή και τα αληθινά προβλήματά της. Δίνοντας έτσι ένα ιερό σκοπό στη γραφή της: να αφυπνίσει τα κοιμισμένα μυαλά μας, να ξαναζωντανέψει την ικανότητα αυτόνομης σκέψης. Εξάλλου, ποιος ο ρόλος του διανοούμενου εάν όχι αυτός;
Διαβάζονται, και κυρίως γράφονται πολλά βιβλία, τα πιο πολλά από αυτά όμως δεν κάνουν τίποτα παραπάνω από το να μας χαϊδεύουν και να μας κολακεύουν πάντα με τις ίδιες διαμορφωμένες-προκατασκευασμένες αντιλήψεις, κυνηγώντας μάλλον τις πρώτες θέσεις στις λίστες των ευπώλητων.
Αντιθέτως, η γραφή της Σώτης φαίνεται να είναι αυτό που βάζει τον Eugene Stamps να μας πει: (σελ. 344)
- Γιατί γράφετε;
- Επειδή είμαι θυμωμένος.
Να! Το βρήκα επιτέλους τι μου αρέσει στα βιβλία της Σώτης: και είναι πάλι ο Εugene που με βοηθάει να το καταλάβω, όταν λέει ότι αν θα προσευχόταν για κάτι θα ήταν (σελ. 145)
να μη γίνει ποτέ άνθρωπος χωρίς ερωτηματικά, τα ερωτηματικά τον έκαναν αυτό που ήταν.
Λίγο από το αίμα σου
Άρα η πολύπλευρη, η πολυσπουδαγμένη, η κοσμογυρισμένη, η πολύγλωσση γυναίκα, καθηγήτρια πανεπιστημίου, συγγραφέας,opinionist, μεταφράστρια και πολλά άλλα, είναι ένας απλός άνθρωπος που δεν σταματά ποτέ να θέτει ερωτήματα στον εαυτό της.
Είναι από τους λίγους που έχει πράγματι κάτι να μας πει. Ας την ακούσουμε, λοιπόν!
Και περιμένουμε με λαχτάρα το τελευταίο βιβλίο της «Ο χρόνος πάλι» ISBN 978-960-16-3410-4 που σύντομα θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Πατάκη στη σειρά υπό την διεύθυνση του Μισέλ Φάις «Η κουζίνα του συγγραφέα».


giuseppina
Μα, ναι, ναι, δεν είμαστε έκπτωτοι άγγελοι, είμαστε απόγονοι πρωτόγονων ζώων, μην περιμένετε πολλά από μας                          (29 ιστορίες απόγνωσης, σελ. 75)